Baligród – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie leskim, w gminie Baligród (od 1 stycznia 1999 do 1 stycznia 2002 w powiecie bieszczadzkim), leży w dolinie rzeki Hoczewki. Miejscowość jest siedzibą gminy Baligród oraz rzymskokatolickiej parafii Niepokalanego Poczęcia NMP należącej do dekanatu Lesko w archidiecezji przemyskiej.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Osada wzmiankowana w 1615 r. jako wieś, powstała przypuszczalnie w początkach XVII w. u podnóża zamku w Stężnicy, będącego własnością Mikołaja lub Piotra herbu Gozdawa, syna Matjasza III, albo jego ojca Matjasza Bala z Hoczwi. Balowie wznieśli w tym miejscu zamek oraz kaplicę ok. roku 1510. W roku 1511 Piotr Herburt, dziadek poety Mikołaja Reja, przeprowadził rozgraniczenie dóbr pomiędzy swoją wsią Mchawą a Stężnicą należącą do Mikołaja Bala. W miejscu rozgraniczenia powstała na nowo wieś i miasto Baligród. Wydany w 1634 przez króla Władysława IV dokument potwierdzał, że miasto - założone na prawie magdeburskim - dysponowało prawem składu wina oraz mogło urządzać dwa jarmarki rocznie. Baligród pozostawał we władaniu rodu Balów do 1770 r. Położony przy uczęszczanym trakcie handlowym na Węgry posiadał dobre warunki rozwoju, słynął z wielkich targów, później podupadł i jeszcze przed 1915 r. utracił prawa miejskie.

Mieszkańcy miasta aktywnie zasilali powstanie styczniowe w 1863 r. Np. Jan Feliks Biliński (ur. 1851 r.) w wieku 12 lat został jednym z najmłodszych powstańców styczniowych, Ludwik Riedl jako uczestnik powstania styczniowego z roku 1863, pojmany przez Rosjan, został zesłany na Syberię.

Z biegiem czasu coraz znaczniejszy odsetek ludności miasta stanowili Żydzi. Pierwszych żydowskich mieszkańców w Baligrodzie odnotowano w 1604 r. W 1765 r. w Baligrodzie mieszkało 144 Żydów. W 1870 r. miejscowa gmina żydowska usamodzielniła się (wcześniej żydowscy mieszkańcy Baligrodu byli członkami gminy w Lesku). Według spisu z 1921 roku, miejscowość miała 179 domów i 1260 mieszkańców (w tym 515 religii mojżeszowej, a 281 greckokatolickiej). Żydzi dominowali w tym okresie życie gospodarcze osady. W 1939 r. było ich 990, co stanowiło 41,8% ogółu mieszkańców[1].

Baligród był siedzibą dekanatu greckokatolickiego, który obejmował kilkanaście parafii i istniał do akcji wysiedleń w 1947 r.
I wojna światowa

Podczas działań wojennych w Karpatach w latach 1914-1915 trwały w okolicy długotrwałe boje między wojskami rosyjskimi a austro-węgierskimi o przełęcze: Użocką i Łupkowską. Szczególnie ciężkie walki pod Baligrodem miały miejsce w marcu 1915 r. Podczas nich miasteczko doznało poważnych zniszczeń. Od listopada 1918 do stycznia 1919 r. obejmowała je tzw. Republika Komańczańska.
II wojna światowa

We wrześniu 1939 r. miejscowość została zajęta bez walki przez oddziały niemieckie i słowackie. W niemieckiej administracji okupacyjnej większość stanowisk zajmowali Ukraińcy, a ludność polska była szykanowana. Jesienią 1942 r. Niemcy dokonali zagłady miejscowych Żydów, wywożąc i mordując w Zasławiu koło Sanoka 880 osób. Istniał tu ruch konspiracyjny; działała Placówka AK Baligród nr VII, której dowódcą od maja 1943 do 1944 był Jan Marciak ps. „Dąb”.

30 lipca[2] 1944 roku oddział UPA zamordował w lesie pod Baligrodem 11 mieszkańców Średniej Wsi[3]. 6 sierpnia 1944 r. miasteczko zostało napadnięte przez sotnię UPA "Burłaki", zamordowano 42 Polaków, w tym 90 letnich starców, spalono część zabudowań.

    Information icon.svg Osobny artykuł: Zbrodnia w Baligrodzie.

W toku działań wojennych i późniejszych walk z UPA Baligród został w części zniszczony oraz doznał poważnych strat ludnościowych. Przez stacjonujących tu żołnierzy zwane było Diabligrodem, gdyż w czasie okupacji Niemcy wybrukowali część tutejszego rynku kamieniami z żydowskiego cmentarza.

W pobliżu, przy drodze do Cisnej, pod Jabłonkami 28 marca 1947 zginął generał Karol Świerczewski.
Lata powojenne

Dopiero w kilkanaście lat po wojnie miasteczko zaczęło się odbudowywać. Jeszcze w 1961 roku miejscowość miała zaledwie 987 mieszkańców.

Obecnie stanowi rozwinięty ośrodek usługowo-gospodarczy dla okolicy. O dawnym miejskim charakterze świadczy zachowany układ urbanistyczny z obszernym prostokątnym rynkiem. Stoi na nim czołg typu T-34, który nie ma nic wspólnego z Bieszczadami, ale zastąpił umieszczony tu wcześniej czołg T-70 biorący udział w walkach z UPA. Baligrodzki T-70 był ostatnim zachowanym czołgiem tego typu w Polsce. W 1975 roku został, z inicjatywy oficerów z Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Pancernych w Poznaniu, przetransportowany do Poznania, gdzie został wyremontowany i przekazany do Muzeum Broni Pancernej Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych.
Współczesność

W marcu 2008 za kwotę 250 tys. zł rozpoczęła się rewitalizacja rynku zwanego w Baligrodzie "Plantami". Z funduszy unijnych wykonano nową nawierzchnia rynku, oświetlenie, ławki, drogi oraz monitoring.

Gmina pozyskała także fundusze na otwarcie nowej Szkoły Podstawowej. Obecnie trwają intensywne prace budowlano-wykończeniowe. Otwarcie ma nastąpić najprawdopodobniej na początku roku 2011.
Znani mieszkańcy

    Jan Feliks Biliński, ur. 1851 r. uczestnik powstania styczniowego z roku 1863, w wieku 12 lat został jednym z najmłodszych powstańców.
    Ludwik Riedl, uczestnik powstania styczniowego z roku 1863, pojmany przez Rosjan, został zesłany na Syberię.
    Józef Rogosz (ur. 1844, Baligród , zm. 24 VII 1896, Marienbad ob. Mariańskie Łaźnie, Czechy), ojciec Zofii Rogoszówny, dziennikarz, literat; współpracownik „Gazety Narodowej” (Lwów), 1869–71 współredaktor „Dziennika Polskiego”, 1893 zał. „Głos Narodu”; felietony, powieści.
    z Baligrodu pochodzą przodkowie naczelnego rabina Polski Michaela Schudricha.

Zabytki i pamiątki historyczne

    Kościół murowany, wzniesiony w latach 1877-1879.
    Cerkiew greckokatolicka z 1829 r.
    Cmentarz wojskowy założony w latach 1946-1947, w obecnej formie urządzony w 1984 r.
    Na tzw. Podzamczu (teren Nadleśnictwa) pozostałości ziemnych umocnień zamku Balów.
    Cmentarz żydowski

 

 Źródło : Wikipedia