Ustrzyki Górne – wieś w Polsce położona nad potokiem Wołosatym w Bieszczadach, w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska w pobliżu skrzyżowania dróg wojewódzkich nr 896 i 897. Wieś jest siedzibą sołectwa Ustrzyki Górne, w którego skład wchodzi również miejscowość Wołosate.


Historia

Wieś lokowana na prawie wołoskim w XVI wieku, rozłożyła się na długości ponad 4 kilometrów nad potokiem Wołosatym.

Wzmianki o Ustrzykach Górnych pochodzą z 1529. Z poł. XVI w. pochodzą przywileje wydane przez Piotra Kmitę dla Stuposian (1531), oraz Tarnawy Niżnej (1537) i Wyżnej (1549). Wieś lokowana na prawie wołoskim ok. 1537, przez ród Kmitów.

Piotr Kmita Sobieński do 1553 r. dziedziczy Ustrzyki G., a po jego śmierci, bezdzietna wdowa Barbara Kmita z Herburtów. Po jej śmierci w 1580 dziedziczył Ustrzyki Górne brat Stanisław Herburt.

Miejscowość została ponownie założona w 1580.

Właściciele Stuposian obejmowali również i tereny Ustrzyk Górnych. Wsie te istniały już wcześniej przed oficjalnym założeniem. Pierwsze wzmianki o kolejnych osadach: Dydiowej, Łokciu, Ustrzykach Górnych, Berehach Górnych, Wetlinie i Jaworcu pochodzą z roku 1580. Dziesięć lat później istniały już przysiółki Łuh (1589, dziś Bereżki) i Dołhyłuh (1590, dziś Muczne).

O istniejącej wsi świadczą najbardziej dokumenty z 1580. W 1622 mieszkańców Moczarnego zdziesiątkowało „morowe powietrze” do tego stopnia, że wieś przestała istnieć, a w Wołosatem w 1665 był tylko jeden uprawiany łan kmiecy, podczas gdy pół wieku wcześniej – aż dziesięć i trzy czwarte łana. Podobna zaraza dotknęła najprawdopodobniej i Ustrzyki Górne.

W 1667 Sejm za zasługi i fundację kościoła w Jasieniu zezwolił Maciejowi Stanisławowi Ustrzyckiemu na zamianę Ustrzyk Dolnych za Ustrzyki Górne. Maciej Ustrzycki dokonał zamiany Ustrzyki za Ustrzyki (dolne za górne). W 1701 tołhoje, zbóje zza węgierskiej granicy zrabowali wioskę i uprowadzili mieszkańców. W 1709 wioska została spalona przez cofających się Szwedów. Ustrzyki należały potem, jak i Stuposiany, do Wisłockich. Wisłoccy włączyli się do walk niepodległościowych, biorąc udział w powstaniach. Po powstaniu majątki były konfiskowane.

W 1914 Ustrzyki Górne należały m.in. do Augusta Nowaka, który posiadał tu tartak. Wybudowano tu także kolejkę wąskotorową od Ustrzyk do Sokolików Górskich.

W pierwszym kwartale 1915 w czasie I wojny światowej najcięższe walki toczyły się o Przełęcz Użocką i Przełęcz Beskid nad Wołosatem, co powodowało też zniszczenie wsi.

Wieś została zajęta 27 września 1944 przez wojska radzieckie[1].

Ustrzyki Górne zostały całkowicie zniszczone w latach 1945-1947 na skutek działań NKWD, wojska radzieckiego i sotni Bira. Miejscowa ludność polska po 10 miesiącach od wkroczenia Armii Radzieckiej, w czerwcu 1945 roku, została wysiedlona i wywieziona do Polski lub do łagrów. Pozostała ludność ukraińska została wysiedlona w 1951 w głąb ZSRR, a oporni na Syberię. Po unicestwieniu wsi powstała strażnica WOP w 1951 oraz schronisko PTTK, uruchomione w 1956.

Od 4 do 7 sierpnia 1953 i w 1963 w Ustrzykach Górnych przybywał jako turysta ks. dr Karol Wojtyła.

W latach 80. zaczęła się tu rozwijać osada leśna, w 1985 wybudowano kościół pw. św. Anny oraz powstały budynki siedziby Bieszczadzkiego Parku Narodowego.

W 1992 wybudowano Ośrodek Turystyczno-Rekolekcyjny im. Jana Pawła II.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.
Demografia

    1921 – Ustrzyki Górne zamieszkiwało 428 osób (w 68 domach mieszkalnych):
        341 wyznania greckokatolickiego
        56 wyznania mojżeszowego
        21 wyznania rzymskokatolickiego
    1991 – 90 osób
    2004 – 114 osób

Honorowe obywatelstwa

    2002 – Elżbieta Dzikowska

Turystyka

Ustrzyki Górne stanowią dobrą bazę dla turystyki pieszej. Zimą oferują dobre warunki narciarskie. W okolicy znajdują najwyższe szczyty polskich Bieszczadów: Połonina Caryńska (1297 m), Wielka Rawka (1304 m) oraz Tarnica (1346 m). W centrum Bieszczadzkiego Parku Narodowego znajduje się wyciąg orczykowy, którego właścicielem jest Hotel Górski.

zrodlo ; wikipedia